WTO hậu chính quyền Trump và khôi phục trật tự cho thương mại toàn cầu

Trên thực tế, hệ thống thương mại toàn cầu đã gặp khó khăn từ trước thời chính quyền Trump mà chỉ đến thời điểm đó, chính quyền Trump đã đưa tất cả những bất cập và thiếu sót của hệ thống WTO bộc lộ rõ lên hàng đầu.

Các chuyên gia cho rằng, trước chính quyền Tổng thống Trump, bất kể những thiếu sót của WTO, các nguyên tắc pháp lý chính và các chuẩn mực được tôn trọng đa phương điều chỉnh hệ thống thương mại toàn cầu trong Hiệp định WTO sẽ trường tồn. Những quy tắc được chấp nhận chung này, từ bỏ các biện pháp đơn phương của các chính phủ, sẽ tiếp tục thúc đẩy thương mại toàn cầu và mang lại sự ổn định mà doanh nghiệp có thể tin tưởng. Nhưng nhiệm kỳ tổng thống của ông Trump đã làm đảo lộn những dự đoán đó. Ngay cả khi chính quyền Trump kết thúc, việc khôi phục trật tự cũ và tính chính thống của nó dường như rất khó xảy ra.

Ngay cả trước khi các cuộc đàm phán thương mại của Vòng đàm phán Doha (2001-2008) bị dừng lại, những khiếm khuyết của hệ thống WTO đã lộ rõ. Yêu cầu đồng thuận giữa các chính phủ thành viên có thể có ý nghĩa từ nhiều thập kỷ trước, nhưng với danh sách hiện tại gồm 164 quốc gia - trái ngược với 23 thành viên khi Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại (GATT), tiền thân của WTO, được đàm phán vào năm 1947 - đạt được sự đồng thuận trong các cuộc đàm phán thương mại đã trở thành tất cả nhưng không thể. Bế tắc thường trực rõ ràng là một trở ngại có thể gây tê liệt đối với việc WTO tiếp tục là một diễn đàn đàm phán toàn cầu.

Cùng với sự phá vỡ thể chế này, đã có sự gia tăng mạnh mẽ chủ nghĩa bảo hộ đã từng nghĩ được thay thế bằng chủ nghĩa chính thống thị trường mở và một hệ thống giải quyết tranh chấp có trật tự và hiệu quả. Việc chính quyền Trump vũ khí hóa thuế quan là ví dụ rõ ràng nhất về sự gia tăng chủ nghĩa bảo hộ, nhưng mặc dù Nhà Trắng của ông Trump đã thu hút được nhiều phản đối, và nguồn gốc của vấn đề ngày càng sâu sắc hơn.

Là sự kế thừa của GATT, Hiệp định WTO năm 1995 là kết quả của các cuộc đàm phán tại Vòng đàm phán Uruguay bắt đầu cách đây 35 năm, trong một thế giới hoàn toàn khác với thời đại kỹ thuật số ngày nay. Không có đề cập đến bất cứ nơi nào trong thỏa thuận thương mại kỹ thuật số hoặc thương mại điện tử. Đề cập duy nhất về môi trường là một tập hợp các điều khoản GATT cổ hủ, được nhiều người coi là không đủ để đối phó với thách thức của biến đổi khí hậu và ảnh hưởng đối với thương mại.

Một thiếu sót khác được bình luận nhiều, là các quy tắc của GATT/ WTO về đối xử quốc gia và đối xử tối huệ quốc (MFN), ngăn cản sự khác biệt về đối xử thuế đối với hàng hóa nhập khẩu giống nhau về tất cả các thuộc tính đối với hàng hóa trong nước ngoại trừ việc được thực hiện thông qua các quy trình sản xuất có hại cho môi trường.

Hiện nay có rất nhiều tài liệu học thuật về chủ đề này nhưng bản thân Hiệp định WTO cũng không rõ ràng về việc liệu các biện pháp điều chỉnh biên giới (BAM) như thuế nhập khẩu có được phép tạo sân chơi bình đẳng và ngăn chặn “rò rỉ carbon” hay không, trong đó hoạt động sản xuất chuyển sang các nước có chế độ môi trường lỏng lẻo. BAMs sẽ loại bỏ bất kỳ lợi thế chi phí nào tích lũy cho những hàng hóa sản xuất ở nước ngoài này.

Vấn đề chung là nhiều quy tắc về thời gian ban đầu được soạn thảo vào năm 1947 chỉ đơn giản là không phù hợp với nhiệm vụ trong một thế giới đã quá nhiều thay đổi. Những thiếu sót này ngày càng được nhiều thành viên cam kết hơn của WTO nhận ra. Canada đã đóng vai trò hàng đầu tập hợp một số quốc gia lại với nhau trong “Nhóm Ottawa”, nhóm tìm kiếm con đường cải cách WTO thực dụng - với niềm tin rằng hiệp định phải được cập nhật hoặc đối mặt với khả năng không còn phù hợp trong thế kỷ 21. Thách thức là tìm ra cách giải quyết vấn đề khó khăn trong việc ra quyết định của WTO đến một nơi mà các thỏa thuận đa phương hạn chế hơn - có thể đạt được các thỏa thuận giữa các thành viên WTO.

Với trật tự cũ “ngổn ngang”, các quy tắc siêu việt bị phá vỡ và những rào cản thể chế ở mọi ngã rẽ, câu hỏi đặt ra là làm thế nào để đạt được điều này. Điều đó còn phụ thuộc vào vai trò lãnh đạo mới của Mỹ thời chính quyền Joe Biden trong việc đối phó với một số thách thức sâu sắc đáng lo ngại này.