Danh sách 12 phim xuất sắc tổng hợp từ đánh giá của Viện phim Mỹ (AFI) và Viện phim Anh (BFI).

The Big Heat (1953)
Đạo diễn: Fritz Lang
Diễn viên: Glenn Ford, Gloria Grahame, Jocelyn Brando

Sau vụ tự sát của đồng nghiệp, thám tử Dave Bannion (Glenn Ford) nghi ngờ trong lực lượng có người đứng sau dàn xếp. Suốt quá trình thu thập chứng cứ, nhiều tình tiết khẳng định đây là vụ án giết người. Sự việc trở nên căng thẳng khi vợ Bannion bị sát hại khiến anh quyết tâm đòi lại công lý bằng mọi giá.

Tác phẩm là một trong những phim noir (phim đen) kinh điển của Kỷ nguyên vàng Hollywood (1910-1960), được Viện phim Mỹ đề cử vào danh sách "10 phim trinh thám hay nhất" và "10 phim gangster hay nhất". Năm 2011, phim được Thư viện Quốc hội Mỹ đánh giá là "một trong những phim noir hậu chiến xuất sắc", đưa vào Viện lưu trữ phim quốc gia.

Gã lừa đảo Clyde (Warren Beatty) đang tìm cách lấy cắp một chiếc xe hơi thì bị Bonnie (Faye Dunaway) - con gái chủ xe - phát hiện. Sau khi nói chuyện, bộ đôi nhận thấy suy nghĩ có nhiều điểm chung nên lên kế hoạch bỏ trốn khỏi thị trấn. Trên đường, Bonnie và Clyde trở thành những kẻ phạm tội khét tiếng, thực hiện mọi hành vi từ trộm cắp vặt đến giết người.

Kịch bản dựa trên đời thật của bộ đôi sát thủ Clyde Barrow và Bonnie Parker. Tại Oscar 1968, phim nhận 10 đề cử, thắng hai giải Oscar gồm "Nữ phụ xuất sắc" và "Quay phim xuất sắc". Thư viện Quốc hội Mỹ đưa vào Viện lưu trữ phim quốc gia vì "ý nghĩa văn hóa, lịch sử và thẩm mỹ" năm 1992.

 

Bộ ba The Godfather (1972-1990)

Đạo diễn: Francis Ford Coppola
Diễn viên: Marlon Brando, Al Pacino, James Caan

Loạt phim xoay quanh chuyện làm ăn của gia đình mafia Corleone. Phần một bắt đầu khi con út Michael (Al Pacino) trở về nhà và dần nối nghiệp bố - trùm Don Vito Corleone (Marlon Brando). Phần hai lồng ghép hai tuyến truyện: những năm 1920 khi Don Vito còn trẻ và Michael tìm cách mở rộng quyền lực gia đình. Phần ba tiếp nối chuyện đời Michael khi anh ở trên đỉnh cao quyền lực, tìm người kế vị.

Phần đầu ra mắt năm 1973, thắng ba trên tổng 11 đề cử tại Oscar 1973 gồm "Phim xuất sắc", "Kịch bản chuyển thể xuất sắc" và "Nam chính xuất sắc" cho Marlon Brando. Phần hai và ba lần lượt ra mắt năm 1974, 1990 cũng thành công. Loạt phim thu về hơn nửa tỷ USD toàn cầu, thắng chín trên tổng 28 đề cử Oscar.

 

The Long Good Friday (1980)
Đạo diễn: John Mackenzie
Diễn viên: Bob Hoskins, Helen Mirren, Paul Freeman

Cuối thập niên 1970, trùm tội phạm Harold Shand (Bob Hoskins) muốn nắm quyền thống trị thế giới ngầm London bằng cách bắt tay mafia Mỹ. Khi phi vụ đang diễn ra suôn sẻ, những quả bom bất ngờ phát nổ khiến băng nhóm chịu nhiều tổn thất. Nghi ngờ có kẻ trong tổ chức phản bội, Shand lên kế hoạch vạch trần tên gián điệp.

Phim đứng thứ 21 trong danh sách "100 phim Anh xuất sắc" do Viện phim Anh lập năm 1999, đạt 97% tươi ở mục "Phê bình" trên Rotten Tomatoes. Năm 2016, tạp chí điện ảnh Empire xếp tác phẩm ở vị trí 19 trong danh sách "100 phim Anh hay nhất".

 

Scarface (1983)
Đạo diễn: Brian De Palma
Diễn viên: Al Pacino, Michelle Pfeiffer, Steven Bauer

Năm 1980, tên tội phạm Tony Montana (Al Pacino) rời quê nhà Cuba đến Mỹ làm ăn. Gã thực hiện mọi thủ đoạn, kể cả giết người, vươn lên làm trùm ma túy Miami. Khi đạt được mục đích, Montana phải đối mặt nhiều áp lực từ cảnh sát, các băng đảng thù địch và chứng hoang tưởng vì dùng chất kích thích.

Khi ra mắt, phim không được giới phê bình đón nhận nhưng dần chứng minh được giá trị theo thời gian, ảnh hưởng mạnh đến văn hóa đại chúng, từ nhạc hip-hop, truyện tranh, show truyền hình đến trò chơi điện tử... được Viện phim Mỹ liệt vào danh sách "10 phim gangster hay nhất".

 

Once upon a Time in America (1984)

Đạo diễn: Sergio Leone
Diễn viên: Robert De Niro, James Woods, Elizabeth McGovern

Chuyện phim xoay quanh cuộc đời nhóm tội phạm Do Thái gồm bốn thành viên, vươn lên thành những tên trùm xã hội đen ở New York. Đại diện bộ tứ là hai người bạn thân Noodles (Robert De Niro) và Max (James Woods) cùng trải qua nhiều sóng gió trên đường đời. Nội dung kéo dài suốt 40 năm, bắt đầu từ thập niên 1920, kết thúc cuối những năm 1960 khi Noodles quay lại New York và nhớ về quá khứ.

Phim dài bốn tiếng, sử dụng lối kể phi tuyến tính, đan xen nhiều đoạn hồi tưởng. Khi ra mắt tại Liên hoan phim Cannes 1984, tác phẩm nhận tràng vỗ tay gần 20 phút - điều hiếm thấy khi đó. Quả Cầu Vàng 1985 trao hai đề cử ở hạng mục "Đạo diễn xuất sắc" và "Kịch bản gốc xuất sắc".

 

Goodfellas (1990)
Đạo diễn: Martin Scorsese
Diễn viên: Robert De Niro, Ray Liotta, Joe Pesci

Từ nhỏ, Henry Hill (Ray Liotta) ngưỡng mộ những tên mafia ở Brooklyn nên muốn đi theo con đường phạm tội, thực hiện phi vụ cùng hai bạn thân Jimmy Conway (Robert De Niro) và Tommy DeVito (Joe Pesci). Suốt ba thập niên từ 1955 đến 1980, bộ ba đối diện với nhiều bài học cuộc đời, kể cả việc mất đi tình bạn. Kịch bản dựa trên chuyện thật của trùm gangster Henry Hill.

Tác phẩm nhận sáu đề cử Oscar 1991, bao gồm "Phim xuất sắc", trong đó Joe Pesci thắng giải "Nam phụ xuất sắc". Năm 2000, phim được đưa vào Viện lưu trữ phim quốc gia vì "ý nghĩa văn hóa, lịch sử và thẩm mỹ", Viện phim Mỹ xếp trong danh sách "100 phim xuất sắc" và "10 phim gangster xuất sắc".

 

A Bronx Tale (1993)
Đạo diễn: Robert De Niro
Diễn viên: Robert De Niro, Chazz Palminteri, Lillo Brancato

Khi mới lên chín, Calogero (Lillo Brancato, Jr.) được trùm mafia Sonny (Chazz Palminteri) nhận làm con nuôi vì không tố cáo ông với cảnh sát. Bước sang tuổi 17, Calogero vẫn thường xuyên gặp gỡ cha nuôi, dần tiến vào con đường tội lỗi mà không cho cha ruột biết. Cuộc sống của cậu càng rắc rối khi yêu một cô gái da màu, nhưng hai người cha lại có góc nhìn hoàn toàn khác.

Phim đầu tiên do Robert De Niro đạo diễn, lồng ghép thể loại tuổi mới lớn (coming-of-age) và câu chuyện tội phạm. Năm 2008, Viện phim Mỹ đề cử tác phẩm vào danh sách "10 phim gangster xuất sắc". Trên Rotten Tomatoes, phim đạt 97% tươi ở mục "Phê bình".

 

Casino (1995)
Đạo diễn: Martin Scorsese
Diễn viên: Robert De Niro, Sharon Stone, Joe Pesci

Đầu thập niên 1970 ở Las Vegas, tay chăn dắt Sam "Ace" Rothstein (Robert De Niro) và gã giang hồ Nicky Santoro (Joe Pesci) là bạn thân. Nhờ Nicky giúp đỡ, Sam dần vươn lên thành chủ sòng bài Tangiers. Theo thời gian, bộ đôi nảy sinh mâu thuẫn khiến Sam gặp nhiều trở ngại trong việc làm ăn, chưa kể anh phải giải quyết vấn đề riêng với cô vợ Ginger (Sharon Stone) và một số chính trị gia tham nhũng.

Phim chỉ nhận một đề cử Oscar 1996 cho Sharon Stone ở hạng mục "Nữ chính xuất sắc". Tuy nhiên, sau này các nhà phê bình đánh giá đây là một trong những kiệt tác của đạo diễn Martin Scorsese. Phim cũng gây chú ý vì sử dụng 435 từ nói tục trong thời lượng ba tiếng (trung bình 2,4 lần một phút).

 

The Departed (2006)
Đạo diễn: Martin Scorsese
Diễn viên: Leonardo DiCaprio, Matt Damon, Jack Nicholson

Cảnh sát Billy Costigan (Leonardo DiCaprio) gia nhập tổ chức xã hội đen của Frank Costello (Jack Nicholson) để thu thập manh mối. Gã tội phạm Colin Sullivan (Matt Damon) lại được Costello cài vào lực lượng cảnh sát để theo dõi tình hình. Khi thông tin bị rò rỉ, cả hai phải tìm cách phát hiện gián điệp và bảo vệ danh tính. Tác phẩm làm lại từ Infernal Affairs (2002) của Hong Kong.

Khi ra mắt, phim thành công lớn về thương mại, thu hơn 291 triệu USD trên tổng kinh phí 90 triệu USD. Tại Oscar 2007, phim thắng bốn trên năm đề cử bao gồm "Phim xuất sắc", "Đạo diễn xuất sắc", "Kịch bản chuyển thể xuất sắc" và "Biên tập phim xuất sắc".

 

Eastern Promises (2007)
Đạo diễn: David Cronenberg
Diễn viên: Naomi Watts, Viggo Mortensen, Armin Mueller-Stahl

Nữ hộ sinh Anna (Naomi Watts) tìm thấy cuốn nhật ký của một bệnh nhân 14 tuổi để lại sau khi qua đời. Những chi tiết bên trong tiết lộ về tội ác của trùm mafia Nga ở London. Trên đường lần theo dấu vết tội phạm, Anna gặp Nikolai (Viggo Mortensen) và được anh giúp đỡ, nhìn rõ hơn về thế giới ngầm ở Đông Âu.

Tác phẩm nằm trong danh sách phim xuất sắc năm của nhiều tạp chí uy tín, thắng giải "Bình chọn của khán giả cho phim hay nhất" tại Liên hoan phim Toronto 2007, nhận ba đề cử Quả Cầu Vàng bao gồm "Phim chính kịch xuất sắc". Tại Oscar 2008, Viggo Mortensen được đề cử "Nam chính xuất sắc".

 

Gomorrah (2008)
Đạo diễn: Matteo Garrone
Diễn viên: Gianfelice Imparato, Salvatore Abbruzzese, Toni Servillo

Phim chuyển thể từ tiểu thuyết phi hư cấu cùng tên của biên kịch Roberto Saviano. Nội dung lồng ghép năm câu chuyện độc lập, xoay quanh ảnh hưởng của tổ chức tội phạm Camorra tại khu ổ chuột ở Campania (Italy). Trong đó, có những thanh thiếu niên mong muốn được tồn tại trong băng mafia, có những người dân bức xúc nhưng bất lực trước bọn giang hồ.

Phim thắng giải Grand Prix (Giải thưởng lớn) tại Liên hoan phim Cannes 2008, bảy giải David di Donatello gồm "Phim xuất sắc" và "Đạo diễn xuất sắc", đại diện Italy tranh giải tại Oscar 2019.